اضطراب اجتماعی یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی است که می‌تواند زندگی فرد را در ابعاد مختلف – از روابط شخصی تا موقعیت‌های شغلی – تحت تأثیر قرار دهد. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، معمولاً از قضاوت دیگران، اشتباه کردن در جمع، یا جلب توجه ناخواسته می‌ترسند.
در این مقاله از بترمود، به بررسی ریشه‌های اضطراب اجتماعی، علائم رایج و روش‌های مؤثر درمان آن می‌پردازیم.
ریشه‌های اضطراب اجتماعی
اضطراب اجتماعی معمولاً حاصل ترکیب عوامل ژنتیکی، روانی و محیطی است. در ادامه مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این اختلال را مرور می‌کنیم:
۱. ژنتیک و وراثت
تحقیقات نشان داده‌اند که اضطراب اجتماعی می‌تواند در خانواده‌ها تکرار شود. افرادی که یکی از والدین یا بستگان نزدیکشان دچار اضطراب یا افسردگی هستند، احتمال بیشتری دارد خودشان نیز این اختلال را تجربه کنند.
۲. تجربه‌های دوران کودکی
کودکانی که در محیط‌های سخت‌گیرانه، تنبیه‌گر یا پر از انتقاد رشد می‌کنند، ممکن است یاد بگیرند که تعامل اجتماعی مساوی با خطر قضاوت یا سرزنش است. همین تجربه‌ها می‌تواند پایه اضطراب اجتماعی در بزرگسالی شود.
۳. رویدادهای آسیب‌زا
تجربه تحقیر، تمسخر یا طرد شدن در دوران مدرسه یا جمع‌های دوستانه، از دلایل قوی شکل‌گیری اضطراب اجتماعی است. این خاطرات ممکن است در ذهن فرد نهادینه شود و باعث اجتناب از موقعیت‌های مشابه گردد.
۴. ویژگی‌های شخصیتی
افرادی که درون‌گرا، حساس یا کمال‌گرا هستند، معمولاً در معرض اضطراب اجتماعی بیشتری قرار دارند. این افراد تمایل دارند همه چیز را «بی‌نقص» انجام دهند و از قضاوت دیگران می‌ترسند.
۵. عملکرد مغز و تعادل شیمیایی
تحقیقات عصب‌شناسی نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی، فعالیت بیش از حد در بخش آمیگدال مغز (مرکز واکنش به ترس) دیده می‌شود. همچنین سطح نامتعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین می‌تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد.
علائم اضطراب اجتماعی
علائم اضطراب اجتماعی هم جسمی و هم روانی هستند. شناخت این نشانه‌ها به تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر کمک می‌کند.
علائم روانی و رفتاری
- ترس شدید از صحبت در جمع یا روبه‌رو شدن با افراد جدید
- نگرانی بیش از حد از قضاوت دیگران
- اجتناب از مهمانی‌ها، جلسات یا تماس‌های تلفنی
- احساس خجالت یا شرم پس از تعاملات اجتماعی
- تمرکز مداوم بر اشتباهات کوچک گذشته
علائم جسمی
- تپش قلب یا لرزش دست‌ها
- تعریق بیش از حد
- سرخی صورت
- خشکی دهان یا حالت تهوع
- دشواری در صحبت کردن در جمع
درمان اضطراب اجتماعی
خوشبختانه اضطراب اجتماعی قابل درمان است و با ترکیب روش‌های روان‌درمانی، دارودرمانی و تمرین‌های خودیاری می‌توان بهبود چشمگیری به دست آورد.
۱. درمان شناختی–رفتاری (CBT)
CBT یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان اضطراب اجتماعی است. در این روش، فرد می‌آموزد افکار منفی و غیرمنطقی درباره قضاوت دیگران را شناسایی کرده و جایگزین آن‌ها با باورهای واقع‌بینانه کند. همچنین با «مواجهه تدریجی» در موقعیت‌های اضطراب‌زا، به مرور ترس خود را کاهش می‌دهد.
۲. دارودرمانی
پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی (مانند SSRIها) یا داروهای ضداضطراب برای کنترل علائم تجویز کند. مصرف دارو باید حتماً تحت نظر روان‌پزشک انجام شود.
۳. تمرین ذهن‌آگاهی (Mindfulness)
ذهن‌آگاهی به فرد کمک می‌کند توجه خود را از «نگرانی درباره نظر دیگران» به «لحظه حال» برگرداند. تمرینات تنفس عمیق و مدیتیشن می‌توانند اضطراب را در موقعیت‌های اجتماعی کاهش دهند.
۴. شرکت در گروه‌های حمایتی
ارتباط با افرادی که تجربه مشابهی دارند، باعث کاهش احساس تنهایی و افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شود. گروه‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر در بهبود مهارت‌های اجتماعی است.
۵. تمرین‌های خودیاری در زندگی روزمره
- شروع تعاملات کوچک (مثلاً پرسیدن ساعت از یک رهگذر)
- حفظ تماس چشمی در مکالمه
- تمرین گفت‌وگو در مقابل آینه
- خودپاداش‌دهی پس از هر پیشرفت کوچک
سخن پایانی
اضطراب اجتماعی بیماری شرم‌آوری نیست، بلکه اختلالی درمان‌پذیر است که نیاز به درک، صبر و حمایت دارد. با مراجعه به روان‌شناس، استفاده از تکنیک‌های CBT و تمرین مداوم، می‌توان بر این اضطراب غلبه کرد و زندگی اجتماعی سالم‌تری داشت.
اگر احساس می‌کنید موقعیت‌های اجتماعی برایتان استرس‌زا هستند، همین امروز قدمی برای شناخت و درمان آن بردارید.
