گاهی برخی رویدادهای تلخ و آسیب‌زا مانند حوادث طبیعی، تصادف شدید، جنگ، خشونت یا سوءاستفاده‌های عاطفی و جسمی، اثرات عمیقی بر روان فرد می‌گذارند. در بسیاری از موارد، افراد پس از مدتی به زندگی عادی بازمی‌گردند، اما برای برخی، خاطرات آن تجربه‌ها همچنان زنده می‌مانند و تبدیل به اختلالی به نام PTSD یا «اختلال استرس پس از سانحه» می‌شوند. این اختلال روان‌شناختی می‌تواند عملکرد فرد در زندگی روزمره، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
در این مقاله بررسی می‌کنیم که PTSD چیست، چه علائمی دارد و چه روش‌هایی برای درمان آن وجود دارد.
PTSD چیست؟
PTSD یا Post-Traumatic Stress Disorder به فارسی «اختلال استرس پس از سانحه» نام دارد. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از تجربه یا مشاهده یک حادثه شدید و آسیب‌زا، دچار اضطراب مداوم، کابوس‌ها، یادآوری‌های ناخواسته و واکنش‌های هیجانی شدید می‌شود.
در واقع، ذهن و بدن فرد نمی‌توانند تجربه آسیب‌زا را به شکل طبیعی پردازش کنند و همین موضوع باعث می‌شود او بارها و بارها آن لحظات را به یاد بیاورد یا احساس کند دوباره در آن موقعیت قرار گرفته است.
علل بروز PTSD
PTSD می‌تواند به دلایل مختلفی شکل بگیرد. مهم‌ترین عوامل ایجادکننده آن عبارت‌اند از:
- تجربه مستقیم حادثه: مانند تصادف رانندگی، آتش‌سوزی، زلزله یا جنگ.
- شاهد بودن حادثه: دیدن خشونت یا مرگ دیگران.
- سوءاستفاده جسمی یا جنسی: تجربه مکرر یا حتی یک‌باره این نوع آسیب‌ها.
- از دست دادن عزیزان: به‌ویژه به شکل ناگهانی و تکان‌دهنده.
علائم PTSD
علائم PTSD معمولاً در چهار دسته اصلی قرار می‌گیرند:
۱. یادآوری‌های ناخواسته
- کابوس‌های مکرر درباره حادثه
- فلاش‌بک یا حس دوباره حضور در همان موقعیت
- اضطراب شدید هنگام مواجهه با محرک‌های مرتبط
۲. اجتناب
- دوری از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که یادآور حادثه هستند
- تلاش برای فراموش کردن جزئیات حادثه
۳. تغییرات منفی در افکار و احساسات
- احساس گناه، شرم یا بی‌ارزشی
- بی‌علاقگی به فعالیت‌های لذت‌بخش گذشته
- مشکل در برقراری روابط نزدیک
۴. واکنش‌های بیش‌بر‌انگیخته
- بی‌خوابی و اختلال خواب
- تحریک‌پذیری و عصبانیت سریع
- افزایش هوشیاری (حالت آماده‌باش دائمی)
- مشکلات تمرکز
چه کسانی بیشتر در معرض PTSD هستند؟
هر فردی ممکن است پس از یک سانحه به PTSD مبتلا شود، اما برخی افراد آسیب‌پذیری بیشتری دارند:
- افرادی با سابقه مشکلات روانی یا اضطراب
- کسانی که حمایت اجتماعی کافی ندارند
- کسانی که بارها تجربه‌های آسیب‌زا را پشت سر گذاشته‌اند
- کودکان و نوجوانان
پیامدهای اختلال PTSD
در صورت عدم درمان، PTSD می‌تواند منجر به مشکلات متعددی شود، از جمله:
- افسردگی و اضطراب شدید
- مصرف مواد مخدر یا الکل برای فرار از استرس
- مشکلات شغلی و تحصیلی
- از دست رفتن روابط خانوادگی و اجتماعی
- حتی افزایش خطر خودکشی
روش‌های درمان PTSD
۱. روان‌درمانی
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به فرد کمک می‌کند افکار منفی و تحریف‌شده ناشی از حادثه را شناسایی و اصلاح کند.
- مواجهه درمانی: قرار گرفتن تدریجی در معرض خاطرات و محرک‌های ترسناک برای کاهش شدت واکنش‌ها.
- درمان مبتنی بر پردازش شناختی: بازنگری در افکار و احساسات مرتبط با سانحه.
- EMDR (حرکات سریع چشم): روشی نوین که به پردازش بهتر خاطرات آسیب‌زا کمک می‌کند.
۲. دارودرمانی
- داروهای ضدافسردگی (SSRIs) برای کاهش اضطراب و افسردگی
- داروهای ضداضطراب در موارد حاد (زیر نظر پزشک)
- داروهای کمکی برای بهبود خواب
۳. حمایت اجتماعی و سبک زندگی
- ارتباط با خانواده و دوستان
- ورزش و فعالیت بدنی منظم
- تمرین‌های آرام‌سازی مانند یوگا و مدیتیشن
- خواب کافی و تغذیه سالم
راهکارهای خودیاری برای بیماران
- نوشتن احساسات و افکار روزانه برای تخلیه ذهن
- پیوستن به گروه‌های حمایتی برای افرادی با تجربه مشابه
- پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر
- یادگیری مهارت‌های مدیریت استرس
سخن پایانی
PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه یک مشکل جدی روان‌شناختی است که می‌تواند زندگی فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد. تشخیص به موقع، مراجعه به روان‌شناس یا روان‌پزشک، استفاده از درمان‌های علمی و حمایت خانواده و جامعه نقش مهمی در بهبود این اختلال دارند.
به یاد داشته باشید که PTSD قابل درمان است و با کمک تخصصی می‌توان دوباره به زندگی عادی و آرام بازگشت.
