گاهی فراموشی، فقط یک حواسپرتی ساده نیست. بعضی افراد ناگهان نمیتوانند اتفاقات اخیر را به یاد بیاورند، داستانهایی میسازند که هرگز رخ ندادهاند و در دنیایی از سردرگمی زندگی میکنند. این وضعیت ممکن است نشانهی اختلالی به نام سندرم کورساکوف باشد.
سندرم کورساکوف نوعی اختلال حافظه است که معمولاً بهدلیل کمبود ویتامین B1 (تیامین) در بدن بهوجود میآید. این ویتامین برای عملکرد درست مغز ضروری است و کمبود آن میتواند باعث فراموشی، سردرگمی و ناتوانی در یادگیری مطالب جدید شود.
در ادامه با این اختلال کمتر شناختهشده، علائم هشداردهندهاش و دلایلی که ممکن است باعث بروز آن شوند آشنا میشویم تا بتوانیم بهموقع آن را تشخیص دهیم و از مغزمان بهتر مراقبت کنیم.
تاریخچه و پیدایش سندرم کورساکوف
سندرم کورساکوف برای نخستینبار در قرن نوزدهم توسط پزشک روسی سرگئی سرگئیویچ کورساکف شناخته و توصیف شد. او در دههی ۱۸۸۰ میلادی، هنگام بررسی بیماران مبتلا به اعتیاد به الکل، متوجه شد که برخی از آنان دچار فراموشی شدید، گیجی ذهنی و ناتوانی در بهیادآوردن رویدادهای اخیر هستند؛ در حالی که خاطرات گذشته را تا حد زیادی حفظ کرده بودند.
کورساکوف این وضعیت عجیب را «پلینوریتیک پسیکوز» نامید، چون بیماران علاوه بر مشکلات ذهنی، دچار آسیبهای عصبی محیطی (نوروپاتی) هم بودند. بعدها، پژوهشگران دریافتند که علت اصلی این علائم، کمبود ویتامین B1 (تیامین) در مغز است؛ کمبودی که معمولاً در اثر مصرف طولانیمدت الکل یا سوءتغذیه شدید ایجاد میشود.
نقش ویتامین B1 در بدن و ارتباط آن با سندرم کورساکوف
ویتامین B1 یا تیامین یکی از ویتامینهای ضروری گروه B است که بدن برای عملکرد طبیعی مغز، اعصاب و متابولیسم انرژی به آن نیاز دارد. این ویتامین در تبدیل قند (گلوکز) به انرژی نقش اصلی دارد؛ فرآیندی که برای سلولهای مغزی حیاتی است، چون مغز تقریباً تمام انرژی خود را از گلوکز تأمین میکند.
وقتی سطح تیامین در بدن کاهش پیدا میکند، سلولهای مغزی نمیتوانند انرژی کافی تولید کنند. در نتیجه، بخشهایی از مغز که درگیر یادگیری، حافظه و هماهنگی حرکات هستند — مانند تالاموس و هیپوکامپ — به مرور آسیب میبینند. این آسیبها زمینهساز بروز آنسفالوپاتی ورنیکه و در مراحل پیشرفتهتر، سندروم کارساکوف میشوند.
از آنجا که بدن نمیتواند تیامین را بهصورت طولانی ذخیره کند، تأمین روزانهی آن از طریق رژیم غذایی اهمیت زیادی دارد. منابع طبیعی تیامین شامل غلات سبوسدار، گوشت قرمز، جگر، مغزها، حبوبات و تخممرغ هستند. در افرادی که دچار سوءتغذیه یا مصرف زیاد الکل هستند، جذب این ویتامین مختل میشود و خطر بروز این سندرم افزایش مییابد.
علائم و نشانههای سندرم کورساکوف
سندرم کورساکوف بیشتر بهخاطر تأثیرش بر حافظه و عملکرد شناختی شناخته میشود. این بیماری معمولاً باعث ترکیبی از فراموشی، سردرگمی ذهنی و رفتارهای غیرعادی میشود که ممکن است در ابتدا با زوال عقل یا افسردگی اشتباه گرفته شوند.
مهمترین نشانههای این سندرم عبارتاند از:
- اختلال شدید حافظهی کوتاهمدت: فرد نمیتواند رویدادهای اخیر را به یاد بیاورد، در حالی که خاطرات قدیمیتر معمولاً سالم میمانند.
- ساختن خاطرات نادرست (کنفابولاسیون): بیمار ناخواسته داستانهایی میگوید تا جاهای خالی حافظهاش را پر کند و خودش هم باور دارد که آن اتفاقها واقعیاند.
- ناتوانی در یادگیری مطالب جدید: مغز توان ذخیرهسازی اطلاعات تازه را از دست میدهد.
- سردرگمی و بینظمی ذهنی: فرد ممکن است زمان، مکان یا افراد را اشتباه بگیرد.
- تغییرات شخصیتی: بیتفاوتی، بیانگیزگی، یا در برخی موارد تحریکپذیری و رفتارهای غیرمنطقی دیده میشود.
- اختلالات حرکتی: گاهی تعادل بدن، هماهنگی حرکات و گفتار هم دچار مشکل میشوند، بهویژه اگر مرحلهی ورنیکه هنوز فعال باشد.
پیشگیری و درمان سندرم کورساکوف
سندرم کورساکوف اگرچه یک اختلال جدی حافظه است، اما در بسیاری از موارد میتوان با تشخیص بهموقع و مراقبت تغذیهای مناسب از بروز آن جلوگیری کرد. مهمترین عامل پیشگیری، تأمین کافی ویتامین B1 (تیامین) در بدن است.
پیشگیری
پیشگیری از سندرم کورساکوف در گرو حفظ تعادل تغذیهای و مراقبت از سلامت مغز است، چرا که کمبود تیامین معمولاً نتیجهی عادات نادرست غذایی یا مصرف طولانیمدت الکل است.
- تغذیه متعادل: مصرف غذاهای غنی از تیامین مانند غلات سبوسدار، گوشت قرمز، جگر، مغزها و حبوبات به حفظ سلامت مغز کمک میکند.
- کاهش یا ترک مصرف الکل: الکل مانع جذب تیامین در بدن میشود و یکی از اصلیترین دلایل بروز این سندرم است.
- مراقبت پزشکی در شرایط خاص: افرادی که جراحی دستگاه گوارش داشتهاند، دچار بیماریهای مزمن هستند یا سوءتغذیه دارند باید تحت نظر پزشک از مکملهای تیامین استفاده کنند.
درمان
درمان سندرم کورساکوف معمولاً با تزریق یا مصرف خوراکی تیامین آغاز میشود. در مراحل اولیه، تجویز دوز بالای تیامین میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و در برخی موارد موجب بهبود نسبی حافظه شود. علاوه بر آن:
- قطع کامل مصرف الکل ضروری است.
- رژیم غذایی سالم و غنی از ویتامینها باید ادامه پیدا کند.
- در صورت وجود آسیبهای شناختی یا حرکتی، توانبخشی، گفتاردرمانی و تمرینهای تقویت حافظه میتوانند به بهبود عملکرد بیمار کمک کنند.
اگرچه برخی از آسیبهای مغزی ممکن است برگشتناپذیر باشند، اما درمان زودهنگام و پایبندی به مراقبتهای پزشکی میتواند کیفیت زندگی بیماران را بهطور چشمگیری بهبود دهد.
جمعبندی
سندرم کورساکوف یادآور این واقعیت است که تغذیه و سبک زندگی، نقشی حیاتی در سلامت مغز و حافظه دارند. این اختلال معمولاً در نتیجهی کمبود ویتامین B1 (تیامین) ایجاد میشود؛ کمبودی که در بیشتر موارد با مصرف متعادل مواد غذایی و پرهیز از الکل قابل پیشگیری است.
در بسیاری از بیماران، اگر درمان زودتر آغاز شود، بخشی از آسیبهای شناختی قابل کنترل خواهد بود. با این حال، بیتوجهی به علائم اولیه میتواند منجر به آسیبهای دائمی مغزی شود که بازگشتناپذیرند.
شناخت زودهنگام نشانهها، مراجعه به پزشک در صورت مشاهدهی اختلالات حافظه، و رعایت تغذیهی سالم، مهمترین گامها برای حفظ سلامت ذهن و حافظه هستند. مراقبت از مغز، یعنی مراقبت از بخش ارزشمندی از وجودمان که هویت و خاطرات ما را شکل میدهد.
