اختلال دو قطبی یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانی است که با نوسانات شدید خلقی از افسردگی عمیق تا شیدایی (مانیا) شناخته می‌شود. هرچند علت اصلی این اختلال ترکیبی از عوامل ژنتیکی، شیمیایی و محیطی است، اما برخی شرایط و سبک‌های زندگی می‌توانند شدت علائم و میزان عود دوره‌ها را افزایش دهند. در این مقاله به مهم‌ترین عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی می‌پردازیم.
۱. استرس و فشارهای روانی
زندگی در شرایط پرتنش و مواجهه با مشکلات جدی مانند از دست دادن شغل، طلاق یا مشکلات مالی می‌تواند به‌طور مستقیم بر علائم دو قطبی تأثیر بگذارد. استرس، سیستم عصبی و هورمونی را تحریک کرده و احتمال شروع یک دوره افسردگی یا شیدایی را بالا می‌برد.
۲. مصرف مواد مخدر و الکل
افراد مبتلا به اختلال دو قطبی در برابر مصرف مواد روان‌گردان یا نوشیدنی‌های الکلی بسیار آسیب‌پذیر هستند. این مواد ممکن است باعث تحریک دوره‌های شیدایی یا تشدید افسردگی شوند و همچنین روند درمان دارویی را مختل کنند.
۳. قطع یا مصرف نامنظم داروها
داروهای تثبیت‌کننده خلق، ضدافسردگی یا داروهای ضدروان‌پریشی نقشی حیاتی در مدیریت اختلال دو قطبی دارند. قطع ناگهانی یا مصرف نامنظم آن‌ها می‌تواند باعث بازگشت سریع علائم یا شدت گرفتن نوسانات خلقی شود.
۴. بی‌نظمی در خواب
کم‌خوابی یا تغییر مداوم در الگوی خواب یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید‌کننده است. کمبود خواب به‌خصوص می‌تواند محرک اصلی شروع دوره‌های مانیا باشد، در حالی که خواب بیش از حد نیز به افسردگی دامن می‌زند.
۵. مشکلات جسمانی و بیماری‌های مزمن
بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات تیروئید، بیماری‌های قلبی یا دردهای مزمن می‌توانند فشار روانی ایجاد کرده و شدت اختلال دو قطبی را بیشتر کنند. همچنین برخی داروهای جسمانی ممکن است با داروهای روانپزشکی تداخل داشته باشند.
۶. محیط ناسالم و روابط پرتنش
قرار گرفتن در محیط‌های خانوادگی یا اجتماعی ناسالم، روابط پر از تعارض و حمایت ناکافی می‌تواند احساس ناامنی و بی‌ثباتی عاطفی را افزایش دهد و چرخه نوسانات خلقی را فعال کند.
۷. مصرف بیش‌ازحد کافئین و محرک‌ها
کافئین بالا یا داروهای محرک می‌توانند سطح انرژی را بیش از حد افزایش داده و به بی‌خوابی و تحریک‌پذیری منجر شوند؛ شرایطی که احتمال بروز شیدایی را بیشتر می‌کند.
۸. فقدان مهارت‌های مدیریت هیجان
فردی که مهارت کافی در مدیریت هیجان، حل مسئله یا تنظیم احساسات ندارد، بیشتر در معرض شدت یافتن علائم قرار می‌گیرد. درمان‌های روانشناختی مانند CBT می‌توانند به پیشگیری از این وضعیت کمک کنند.
سخن پایانی
اختلال دو قطبی با وجود پیچیدگی‌هایش، قابل مدیریت است؛ اما تنها در صورتی که فرد مبتلا عوامل تشدید‌کننده را بشناسد و در زندگی روزمره خود مراقب آن‌ها باشد. پایبندی به درمان دارویی، نظم در خواب و سبک زندگی سالم، در کنار حمایت خانواده و درمانگر، می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا را به میزان چشمگیری بهبود دهد.
